Co to jest małżeński ustrój majątkowy?

W polskim ustawodawstwie rozróżnić możemy dwa rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych. Ustawowy oraz umowny. Z najpopularniejszym, ustawowym ustrojem majątkowym mamy do czynienia z chwilą zawarcia małżeństwa. Ustrój ten obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jego istnienia przez oboje małżonków lub jednego z nich, przykładem może być tutaj wynagrodzenie za pracę lub dochód z majątku wspólnego. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową, bo takie również występują – należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Drugi rodzaj ustroju polega na umowie zawartej pomiędzy małżonkami. Umowa taka musi mieć formę aktu notarialnego i zawierana jest w obecności notariusza. Istotne jest, że w przypadku tego rodzaju ustroju, wspólność w zależności oczekiwań małżonków możemy rozszerzyć lub ograniczyć. Inaczej mówiąc jest to typ „kontraktu” zawierany pomiędzy dwójką osób.

Jak dokonać ustanowienia rozdzielności majątkowej?  

System prawny dał nam możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej korzystając z dwóch różnych sposobów:

• podpisanie umowy majątkowej małżeńskiej, inaczej nazywaną intercyzą. Rozdzielność zawarta u notariusza ma formę aktu notarialnego i może zostać ustanowiona jeszcze przed ślubem lub w trakcie trwania małżeństwa.
• ustanowienie rozdzielności majątkowej na drodze postępowania sądowego. Należy mieć jednak na uwadze, że w tym przypadku niezbędne jest wykazanie przed organem postępowania, że mamy ku temu ważne powody. Orzecznictwo oraz doktryna podkreśla, że ważnymi powodami są bez wątpienia takie okoliczności, które sprawiają, że wspólność majątkowa nie służy interesowi drugiemu z małżonków, ani też dobru założonej przez nich rodziny.

Niezależnie od powyższego, rozdzielność majątkowa powstaje również z mocy prawa, za dobre przykłady posłużą nam tutaj ogłoszenie upadłości jednego z małżonków lub orzeczenie separacji przez Sąd.

Jakie są konsekwencje ogłoszenia upadłości jednego małżonka dla ich wspólności majątkowej?Bez wątpienia kluczowy z perspektywy upadłości konsumenckiej jest fakt, że z chwilą jej ogłoszenia wobec jednego z małżonków z mocy prawa powstaje między nimi rozdzielność majątkowa. Skutkiem czego cały majątek wspólny małżonków wchodzi w skład masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Innymi słowy nie ulegnie on podziałowi „po połowie”, a likwidacji nie zostanie poddana tylko część majątku przypadająca na rzecz upadłego. Działanie takie ma przede wszystkim za zadanie ochronić interesy wierzycieli upadłego.  

Od powyższej zasady istnieją jednak wyjątki:

• Masa upadłości nie obejmuje przedmiotów służących małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, nawet gdyby były objęte wspólnością ustawową. Odnosi się to jednak wyłącznie do przedmiotów nabytych dawniej niż dwa lata przed złożeniem do Sądu wniosku o ogłoszenie upadłości.
• Do masy upadłości wchodzi również majątek osobisty upadłego małżonka. Ustawodawca jednak przewidział dla małżonka upadłego drogę ku zabezpieczeniu również i jego interesów. Owe zabezpieczenie polega na dochodzeniu w toku postępowania upadłościowego należności z tytułu udziału w majątku wspólnym (odpowiadającej połowie jego wartości), poprzez zgłoszenie tej wierzytelności sędziemu komisarzowi.
• Ponadto, małżonek upadłego ma prawo do ustalenia nierównych udziałów w tym majątku w sytuacji, gdy któraś ze stron w większym stopniu przyczyniła się do zbudowania wspólnego dobytku.   

Istotne i jednocześnie niekorzystne z punktu widzenia małżonka jest fakt, że należności te nie są uprzywilejowane i należą do drugiej kategorii zaspokojenia z funduszów masy upadłości. Mówiąc inaczej, pierwszeństwo mają wierzyciele upadłego małżonka.

Jaka jest skuteczność rozdzielności majątkowej  stosunku do masy upadłości? W przypadku, gdy małżonkowie zdecydowali się na ustanowienie rozdzielności majątkowej na mocy umowy zawartej w formie aktu notarialnego i podzielili wspólny dobytek, to nie zawsze taka umowa będzie skuteczna w stosunku do masy upadłości, o czym często zapominamy. Kluczowy, dla jej skuteczności będzie moment zawarcia, mianowicie musi ona zostać podpisana, co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ma to przeciwdziałać ewentualnemu pokrzywdzeniu wierzycieli przez małżonków.

Bowiem, praktyka pokazuje, że częstokroć małżonkowie zawierali umowę rozdzielności majątkowej w celu podzielenia wspólnego majątku, tuż przed ogłoszeniem upadłości konsumenckiej jednego z nich, aby uratować choć część dobytku. W takim przypadku uznaje się, że umowa rozdzielności jest bezskuteczna, a Syndyk w trakcie trwania postępowania upadłościowego ma prawo żądać wydania wszystkich przedmiotów, które wchodziły w dniu zniesienia współwłasności w skład majątku wspólnego. Zatem, wchodzą one do masy upadłości.

W przypadku sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej, które zostało szczegółowo opisane w początkowej części artykułu, rozdzielność powstaje w wyniku wyroku sądowego, jednak majątek wspólny wejdzie do masy upadłości, gdy orzeczenie uprawomocni się na krócej, aniżeli rok przed złożeniem wniosku o upadłość. Ustawodawca przewidział wyjątek od tej reguły, natomiast konieczne jest, żeby wniosek lub pozew w sprawie został przez nas złożony na co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeżeli więc, złożymy do Sądu, któreś z ww. pism procesowych na co najmniej dwa lata przed złożeniem wniosku o upadłość, a wyrok zapadł na kilka dni przez złożeniem wniosku o upadłość, możemy być spokojni, że rozdzielność majątkowa będzie skuteczna, a zatem część przypadająca małżonkowi upadłemu, po rozdzielności majątkowej nie wejdzie do masy upadłości.